Kanon kobiecego piękna zmienia się niczym w kalejdoskopie, tworząc z ferii barw i kształtów coraz to nowe odsłony idealnej urody. Już greccy filozofowie próbowali odpowiedzieć na pytanie, co sprawia, że daną osobę uznajemy za piękną. Ich zdaniem sekret tkwił w symetrii oraz idealnych proporcjach. Postrzeganie kobiet zmieniało się na przełomie wieków. Krótką lekcję historii kanonów piękna możemy odnaleźć na obrazach, ujmujących w ramy sztuki ulotny urok przedstawicielek płci pięknej. Dostrzegamy, że w starożytnej Grecji u kobiet ceniono jasne włosy, w średniowieczu znów ciemne, sto lat później dominowały już blade oblicza i wąska talia.

Kobieca sylwetka stawała się odbiciem realiów danych czasów. Jak jest obecnie? W XXI wieku idealny obraz kobiety kształtują działania czysto komercyjne i, nie ukrywajmy, wszechobecny plastik. Nową, wyśrubowaną wizję urody od lat kreuje słynna spółka Mattel, Inc. (Kalifornia, Stany Zjednoczone) tworząc popkulturowy obraz ideału kobiecości w postaci wykonanej z tworzyw sztucznych lalki Barbie. Choć, ostatnio nawet Mattel, Inc. skłania się ku naturalizmie, odchodząc od zaburzonych, nieautentycznych sylwetek ku różnym wariantom kobiecego piękna, które często jest niejednoznaczne i różni się w zależności od regionu czy rasy.

Life in plastic is fantastic (fragment piosenki “Barbie Girl”, Aqua)

Plastikowe, perfekcyjne lalki, z idealnymi proporcjami, makijażami, włosami i uśmiechami, stały się symbolem naszych czasów, prześladując zwyczajne i równie piękne, a nawet piękniejsze, naturalne kobiety.

Czy sztuczność i plastik mogą być idealne?

Absolutnie nie! Zgadza się ze mną samo Mattel, Inc., które podczas postępowania o unieważnienie wzoru wspólnotowego w postaci głowy lalki Defa wprost przyznało, że „nie istnieje idealne kobiece piękno”. W końcu Mattel, w końcu!

Rozważenia na temat urody zapoczątkowała sprawa tocząca się przed Urzędem Unii Europejskiej ds. własności intelektualnej (EUIPO) dotycząca rejestracji wzoru przemysłowego (numer 002459701-0001) w postaci głowy lalki Defa:

Na początek trochę teorii

Wzorem wspólnotowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał oraz przez jego ornamentacje. Ujmując krótko, obejmuje ona ochroną zewnętrzną postać produktu lub jego części. Na taki przedmiot przyznawane jest prawo z rejestracji.

Co do zasady, zarejestrowany wzór wspólnotowy nadaje właścicielowi wyłączne prawo do jego używania i zakazywania osobom trzecim, jego używania na terenie całej Unii Europejskiej przez okres 5 lat, począwszy od daty zgłoszenia wzoru. Właściciel tego prawa może czterokrotnie przedłużać okres ochronny, łącznie do 25 lat od daty dokonania zgłoszenia.

W opisywanej sprawie, udzielenie prawa z rejestracji wzoru w postaci głowy lalki Defa, zakwestionowała Mattel, Inc. Podniosła, że jest on pozbawiony podstawowych cech jakimi powinien się odznaczać – nie jest nowy i nie ma indywidualnego charakteru.

Test nowości

Wzór wspólnotowy uznawany jest za nowy, jeśli nie został ujawniony odbiorcom, to znaczy opublikowany, wystawiony, używany w obrocie przed datą jego zgłoszenia lub inną datą pierwszeństwa, o ile została ona zastrzeżona. Wymagania wydają się dość surowe, szczególnie, biorąc pod uwagę interes przedsiębiorcy. Niepewny rynkowego sukcesu nowego wytworu, nie będzie skłonny angażować środków finansowych w procedurę rejestracyjną. Ustawodawca wyszedł mu naprzeciw i przewidział, tak zwaną, ulgę w nowości. Jeżeli wzór wspólnotowy został w jakikolwiek sposób upubliczniony w przeciągu roku przed datą jego zgłoszenia w Urzędzie, należy przyjąć fikcję prawną, że nadal spełnia cechę nowości.

Mattel, Inc. inicjując postępowanie przed EUIPO jako jeden z fundamentów swojej argumentacji, wskazała brak nowości zamieszczonego powyżej wzoru wspólnotowego. Na potwierdzenie swojego stanowiska, amerykański gigant przedłożył skany katalogów z ofertą lalek Barbie w języku angielskim, francuskim, włoskim z 1999 roku. W opisywanej sprawie występuje również rodzimy akcent. Część katalogów pochodzących z 2008 roku była przeznaczona na polski rynek:

Producent lalki Barbie, przedkładając wachlarz dowodów, próbował wywieść, że jego produkt zadebiutował na rynku i był oferowany na całym świecie już od 1999 roku. Natomiast, wzór głowy lalki „Defa” powiela jego wszystkie elementy, co zaprzecza tym samym, spełnieniu przez niego cech nowości i indywidualności.

Przesłanka indywidualnego charakter wzoru zostaje spełniona, jeśli ogólne wrażenie jakie wywołuje on na zorientowanym użytkowniku różni się od ogólnego wrażenia innych wzorów, które zostały ujawnione wcześniej. Przy ocenie zaistnienia opisanej cechy należy wziąć pod uwagę stopień swobody twórczej projektanta, ograniczony chociażby przez techniczne przeznaczenie lub wymagania prawne  produktu, w którym wzór został wykorzystany czy reali branży, znajomość wzornictwa końcowego odbiorcy oraz jego poziom uwagi. W przypadku lalek, hipotetyczny zorientowany użytkownik, według którego ocenia się dany wzór wspólnotowy, będzie osobą znającą tego typu produkty, nabywającą je dla swoich dzieci lub dla celów kolekcjonerskich.

Zgodnie z dokonaną oceną na potrzeby postępowania o unieważnienie wzoru w postaci głowy lalki Defa, zakres swobody projektanta lalek, wykorzystujących wyidealizowane cechy nastolatek lub dorosłych kobiet, był znaczny. Jak podkreślił Urząd twórca mógł je stworzyć w oparciu o twarz człowieka jakiejkolwiek rasy, koloru skóry, rozmiaru, kształtu i płci. Przecież odmian kobiecego piękna jest tak wiele, ile kobiet na Świecie.

Ogólne całościowe wrażenie

Dokonując porównania obu lalek „Defa” i „Barbie” można dopatrzeć się delikatnych różnic przejawiających w linii szczęki, kształcie głowy i cechach twarzy. Wspomniana przez uprawnionego do wzoru, odmienna granica czoła, szczególnie, żez reguły przysłaniają ją włosy, jest niewystarczającym elementem odróżniającym. Nie budzi więc wątpliwości, że zestawione głowy lalek są niemalże identyczne. Podobieństwo jest tak znaczne, że budzi podejrzenia jakoby projekty twarzy lalek zostały oparte na podstawie fizjonomii tej samej osoby. Odmienności nie dostrzeżemy nawet w użytym makijażu obu zabawek.  Przekonajcie się sami (zestawienie zostało ujawnione w decyzji 10/07/2019INVALIDITY No ICD 10 832 wydanej w sprawie o unieważnienie wzoru wspólnotowego Nr 002459701-0001):

Na podstawie powyższej argumentacji, Urząd uznał, że zarejestrowany wzór wspólnotowy w postaci głowy lalki „Defa” pozbawiony jest pierwszorzędnych cech nowości i indywidualności. W zestawieniu z wizerunkiem lalki „Barbie” wywołuje on niemalże identyczne ogólne wrażenie. Decyzja nie mogła być więc inna – wzór został unieważniony. Przy czym, nie jest ona prawomocna. Zakwestionował ją uprawniony do wzoru wspólnotowego Jieyang Defa Industr Co., Ltd. wnosząc w dniu 18 września 2019 roku odwołanie.

Sprawa ma szerszy, filozoficzny wymiar. Jak zostało dowiedzione na podstawie postępowania kreowany przez Mattel, Inc. obraz kobiecego piękna nie powinien być jedyny i uniwersalny. Stanowi tylko jeden z jego sztucznie wyidealizowanych wariantów. Przecież, w ślad za słowami amerykańskiego producenta lalek – „nie istnieje idealne kobiece piękno” – a już na pewno nie wyznacza go plastikowa zabawka.

Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa oraz ma charakter wyłącznie informacyjny. Stanowi wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.