Obraz „Straż nocna” (znany też pod tytułem „Wymarsz strzelców”) autorstwa Rembrandta van Rijn znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Amsterdamie. Spacerując po stolicy Holandii na Placu Rembrandta trafimy z kolei na figurę naturalnych rozmiarów nawiązującą do tego słynnego obrazu największego holenderskiego malarza.

autor zdjęcia: Pradosh Kumar

Co ciekawe, obraz „Straż nocna” znajdziemy również w bazie znaków towarowych Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej. 18 kwietnia 2017 roku zgłoszono bowiem graficzny znak towarowy przedstawiający najsłynniejszy obraz Rembrandta „Straż nocna” (numer zgłoszenia: 016613903). Trwa postępowanie sprzeciwowe, które zakończy się 25 lipca. Zgłoszenia dokonano w klasie 1 według klasyfikacji nicejskiej dla… strontu(1).

Powyższe „odkrycie” stało się inspiracją dla powstania niniejszego artykułu i poszukiwania odpowiedzi na pytanie – czy znany obraz może zostać zarejestrowany jako znak towarowy?

Na wstępie wymaga podkreślenia, że niniejsza analiza skupia się na przepisach prawnych dotyczących znaków towarowych, w oderwaniu od zagadnienia autorskich praw majątkowych lub osobistych do obrazu. Należy pamiętać, że problematyka praw autorskich w kontekście wykorzystania dzieła jest bardzo istotna, jednak nie jest ona przedmiotem niniejszego artykułu.

Znak towarowy

Wielokrotnie wskazywaliśmy już na naszym blogu, że znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa(2). Znakiem towarowym, może być w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy(3). Z kolei unijny znak towarowy  może składać się z jakiekolwiek oznaczenia, które można przedstawić w formie graficznej, w szczególności z wyrazów, łącznie z nazwiskami, rysunków, liter, cyfr, kształtu towarów lub ich opakowań, pod warunkiem że oznaczenia takie umożliwiają odróżnianie towarów lub usług jednego przedsiębiorstwa od towarów lub usług innych przedsiębiorstw(4).

Odmowa rejestracji

Zgodnie z przepisem art. 7 ust. 1 lit f) Rozporządzenia Rady (WE) nr 207/2009 z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej, nie są rejestrowane znaki towarowe, które są sprzeczne z porządkiem publicznym lub z dobrymi obyczajami. Również prawo polskie zawiera podobną regulację – przepisy art. 129(1) ust. 1 pkt 7) i pkt 8) ustawy Prawo własności przemysłowej stanowią, że nie udziela się prawa ochronnego na oznaczenie, które jest sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami oraz które zawiera element będący symbolem, w szczególności o charakterze religijnym, patriotycznym lub kulturowym, którego używanie obrażałoby uczucia religijne, patriotyczne lub tradycję narodową.

Porządek publiczny to stan, w którym społeczeństwo przestrzega określonych reguł postępowania i zasad prawnych niezbędnych do funkcjonowania demokratycznego państwa prawa. Wskazane wyżej  przepisy odwołują się także do klauzuli generalnej dobrych obyczajów. Przez dobre obyczaje należy rozumieć zachowania społecznie akceptowalne, które zgodne są z obowiązującymi zasadami moralnymi i zwyczajami.

Czy oznaczenie strontu obrazem Rembrandta sprzeczne jest z dobrami obyczajami? W moim przekonaniu takie oznaczenie wskazanych towarów może budzić zastrzeżenia, bowiem zarejestrowanie takiego znaku dla oznaczenia konkretnych towarów stanowiłoby swoistą próbę zawłaszczenia w celach oczywiście komercyjnych wizerunku powszechnie znanego obrazu malarza, który uznawany jest za jednego z największych artystów europejskich i światowych.

Warto wskazać, że badanie sprzeczności danego oznaczenia z porządkiem publicznym i z dobrymi obyczajami trzeba przeprowadzić poprzez odniesienie do sposobu postrzegania tego oznaczenia, gdy jest ono używane jako znak towarowy, przez właściwy krąg odbiorców znajdujący się w Unii lub na części jej terytorium. Ową część może stanowić, w zależności od przypadku, pojedyncze państwo członkowskie(5). Pamiętać bowiem należy, że oznaczenia, które mogą być postrzegane przez właściwy krąg odbiorców jako sprzeczne z porządkiem publicznym lub z dobrymi obyczajami, niekoniecznie są takie same we wszystkich państwach członkowskich, przede wszystkim ze względów językowych, historycznych, społecznych czy kulturowych.

„Straż Nocna” Rembrandta niewątpliwie jest istotnym składnikiem kultury europejskiej. Czy użycie tego obrazu dla oznaczenia strontu jest sprzeczne z porządkiem publicznym lub z dobrymi obyczajami? Czy znak zgłoszony pod numerem 016613903 zostanie zarejestrowany przez EUIPO, dowiemy się już niebawem. Oczywiście o wyniku procesu rejestracyjnego poinformujemy na naszym blogu.

„Rozzłoszczony chłopiec” Gustava Vigelanda

W kwietniu tego roku Trybunał Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) w oparciu o przepisy art. 3 ust. 1 lit. f dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/95/WE z dnia 22 października 2008 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych, rozstrzygał sprawę rzeźb Gustava Vigelanda – znanego norweskiego rzeźbiarza, który po śmierci przekazał swoje dzieła władzom miasta Oslo. W związku z wygaśnięciem praw autorskich do prac Vigelanda, celem ich dalszej ochrony, władze Oslo postanowiły zarejestrować część jego dzieł, w tym rzeźbę zatytułowaną „Rozłoszczony chłopiec”, jako znaki towarowe. Norweska Komisja Odwoławcza zwróciła się wówczas z zapytaniem do Trybunału EFTA o to, czy na podstawie przepisów dotyczących porządku publicznego i przyjętych dobrych obyczajów takie znaki mogą zostać zarejestrowane. Trybunał uznał, że rejestracja jako znaku towarowego oznaczenia składającego się z utworów, co do których okres ochrony prawnoautorskiej upłynął, samo przez się nie oznacza, że jest to sprzeczne z porządkiem publicznym czy przyjętymi dobrymi obyczajami. To, czy powinno odmówić się rejestracji na tej podstawie zależy, w szczególności, od statusu lub postrzegania dzieła w poszczególnych państwach. Ryzyko niewłaściwego wykorzystania lub profanacji dzieła może być istotne w takiej ocenie. Odmowa rejestracji na tej postawie może nastąpić tylko wtedy, gdy znak składa się wyłącznie z pracy przypisanej do domeny publicznej i gdy rejestracja takiego znaku stanowi prawdziwe i dostatecznie poważne zagrożenie dla podstawowego interesu społeczeństwa.

Czy straż faktycznie nocna?

Na marginesie rozważań prawnych warto wskazać, że obraz „Straż nocna” ma bardzo ciekawą, wręcz sensacyjną historię. Przez wiele lat bowiem obraz ten pogrążony był w ciemności – pokryty czarnymi werniksami i ciemnymi utrwalaczami. W związku z ponurym klimatem obrazu, ciemnymi barwami, temu arcydziełu nadano tytuł „Straż nocna”. Obecny wygląd obrazu zawdzięczamy… atakowi szaleńca. W 1975 r. pewien mężczyzna chcąc zniszczyć obraz rzucił się na niego z nożem. Po renowacji płótna i usunięciu zbrązowiałej wierzchniej warstwy okazało się, że „Straż nocna” w rzeczywistości nie ma nic wspólnego z nocą, a oryginalny obraz nie jest wcale ponury.

1. Srebrzystobiały metal z grupy berylowców.

2. art. 120 ust. 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz.U.2017.776 t.j.)

3. art. 120 ust. 2 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz.U.2017.776 t.j.)

4. art. 4 Rozporządzenie Rady (WE) nr 207/2009 z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej (Wersja ujednolicona).

5. Wyrok Sądu (czwarta izba) z dnia 20 września 2011 r. w sprawie T‑232/10.

Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa  oraz ma charakter wyłącznie  informacyjny. Stanowi  wyraz poglądów jego  autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.