Imię i nazwisko postrzegane są jako nieodłączny element naszej tożsamości, pełniący funkcję indywidualizującą w społeczeństwie. Często dla wielu przedsiębiorców ich imię i nazwisko/ pseudonim stanowi fundament i serce danej marki.

Jednak czy zawsze imię i nazwisko może pełnić rolę znaku towarowego? Czy bez ograniczeń możemy korzystać z wachlarza istniejących imion i nazwisk, a później zarejestrować je jako znak towarowy, nie narażając się na konsekwencje prawne? Zapraszam do lektury.

Prawo do imienia i nazwiska

Nazwisko i pseudonim osoby fizycznej stanowią jej dobro osobiste, wprost wymienione w art. 23 Kodeksy cywilnego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740) oraz mogą być jednocześnie znakiem towarowym (zob. wyrok NSA z dnia 20 września 2006 r., II GSK 115/06]). Prawo do imienia i nazwiska jest prawem osobistym, czyli ściśle związanym z danym podmiotem.

Podstawowe przesłanki – imię i nazwisko jako znak towarowy

Imię i nazwisko jako znak towarowy, muszą spełniać ustawowe przesłanki, między innymi posiadać cechy niezbędne do pełnienia jego podstawowej funkcji wynikającej z ustawy: „znakiem towarowym może być każde oznaczenie umożliwiające odróżnienie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa” (art. 120 ust 1 ustawy Prawo własności przemysłowej; t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 286). Zatem oznaczenie musi posiadać tzw. zdolność odróżniającą, której brak stanowi bezwzględną przeszkodę rejestracyjną.

Zgodnie z polską ustawą Prawo własności przemysłowej (art. 129¹ ust. 1) oraz unijnymi regulacjami  ochrony nie będzie mogło uzyskać imię i nazwisko, które m.in.:

• nie nadaje się do odróżniania w obrocie towarów, dla których zostało zgłoszone;
• składa się wyłącznie z elementów mogących służyć w obrocie do wskazania, w szczególności rodzaju towaru, jego pochodzenia, jakości, ilości, wartości, przeznaczenia, sposobu wytwarzania, składu, funkcji lub przydatności, np. nazwisko „Fryzjer” dla „usług fryzjerskich”;
• składa się wyłącznie z elementów, które weszły do języka potocznego lub są zwyczajowo używane w uczciwych i utrwalonych praktykach handlowych;
• zostało zgłoszone w złej wierze;

Powyżej wskazane przesłanki badane są z urzędu po wpływie zgłoszenia i stanowią bezwzględne przeszkody rejestracji.

Ponadto polskie i unijne przepisy przewidują, że osoba trzecia może złożyć sprzeciw wobec zgłoszenia znaku towarowego, którego używanie narusza prawa osobiste (prawem osobistym jest właśnie imię i nazwisko) lub majątkowe osób trzecich.

Przykładowo, aktorka Nicole Kidman, złożyła skuteczny sprzeciw, wobec zgłoszenia w Chińskim Urzędzie Znaków Towarowych oznaczenia niemalże identycznego z jej imieniem i nazwiskiem „NICOL KIDMAN” w klasie 18 dla m.in. dla „parasoli, stelaży do parasoli, sztucznej skóry portmonetek, torebek”, powołując się na nienależne czerpanie korzyści z jej reputacji oraz możliwość wprowadzenia konsumentów w błąd.

Imię jako znak towarowy

Samo imię również może być znakiem towarowym, pod warunkiem, że „kontekst ekspozycji znaku towarowego nie pozostawia wątpliwości, że chodzi o imię określonej osoby”. Ciekawym przykładem takiej sytuacji jest rejestracja na rzecz niemieckiej spółki Lighthouse GmbH oznaczenia „Marlene”, po śmierci Marlene Dietrich (zob. wyrok Federalnego Trybunału Sprawiedliwości w Niemczech z dnia 1 grudnia 1999 r., BGH 1 ZR 49/97)[1].

---

[1] Por. Ogólne Wytyczne Prezesa Urzędu Patentowego RP w Zakresie Znaków Towarowych, Wiadomości Urzędu Patentowego z dnia 19 października 2020 roku, nr 16/2020;

Pseudonim

Pseudonimy są równie często rejestrowane jako znaki towarowe. Na marginesie warto wspomnieć, że Urząd Patentowy RP, odmówił udzielenia prawa ochronnego na słowny znak towarowy „DODA ENERGY DRINK”, ponieważ naruszał prawa osobiste i majątkowe artystki Doroty Rabczewskiej – „DODY”[2].

---

[2] Por. Ogólne Wytyczne Prezesa Urzędu Patentowego RP w Zakresie Znaków Towarowych, Wiadomości Urzędu Patentowego z dnia 19 października 2020 roku, nr 16/2020.

Czy zawsze uda nam się zarejestrować swoje imię i nazwisko jako znak towarowy?

Imię i nazwisko często spotykane – np. Jan Kowalski czy John Smith

Przyjmuje się, że nazwiska powszechne posiadają zdolność odróżniającą, bez względu na częstotliwość ich występowania. Jednak przy rejestracji takich oznaczeń należy pamiętać, iż spełnione muszą zostać wszystkie wymogi, które musi posiadać dane oznaczenie, aby mogło być znakiem towarowym. Przy egzekwowaniu swoich praw, oczywiście niemożliwa jest taka absurdalna sytuacja, której właściciel prawa ochronnego na znak towarowy – Jan Kowalski czy John Smith mógłby zakazać komukolwiek posługiwania się własnym imieniem i nazwiskiem.

Poniżej przykłady znaków towarowych będących imieniem i/lub nazwiskiem powszechnie występującym:

• krajowy słowny znak towarowy „NOWAK”, Z.280561, R.181954, zgłoszony m.in. w klasie 29 dla mięsa i przetworów mięsnych;
• unijny słowny znak towarowy „KOWALSKI”, EUTM 013211958, zgłoszony m.in. w klasach 18, 25, 35 dla galanterii, odzieży i sprzedaży detalicznej i hurtowej;
• unijny słowny znak towarowy „KOWALSKI”, EUTM 003060671, zgłoszony w klasie 16 m.in. dla materiałów drukowanych, książek itd.;
• unijny słowny znak towarowy „John Smith”, EUTM 011681591, zgłoszony w klasach 25, 28, 35 m.in. dla: odzieży, gier i zabawek i sprzedaży detalicznej i hurtowej.

Imię i nazwisko osoby znanej

W odniesieniu do osób powszechnie znanych zakres ochrony jest bardzo  szeroki. W tym miejscu należy powołać się na orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który stwierdził, że:

„nazwiska osób powszechnie znanych mogą być rejestrowane jako znak towarowy „wyłącznie przez właściciela lub za jego zgodą [..]właściciel nazwiska powszechnie znanego ma prawo przeciwstawić się używaniu tego nazwiska jako znaku towarowego, wówczas gdy utrzymuje on, iż nie wyraził swojej zgody na rejestrację rzeczonego znaku towarowego”[3].

---

[3] Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 5 lipca 2011 roku, sygn. C‑263/09 P;

Co więcej w zakresie, w jakim przepisy odnoszą się „do nazwisk powszechnie znanych, nie dokonuje [się] rozróżnienia w zależności od dziedziny, w której ta popularność została zdobyta”, a ochrona imion i nazwisk osób znanych ma „zastosowanie bez względu na dziedzinę, w której sporne nazwisko stało się powszechnie znane”[4].

---

[4] Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 5 lipca 2011 roku, sygn. C‑263/09 P.

Wśród osób powszechnie znanych w ostatnim czasie wręcz „modne” stało się rejestrowanie swoich imion i nazwisk jako znaków towarowych w rozmaitych klasach towarowych dla wielu towarów i usług.

Przykłady:

Artyści Beyonce i Jay-Z zarejestrowali imiona i pseudonimy członków swojej rodziny jako znaki towarowe, np.:

• unijny słowny znak towarowy „BEYONCÉ”, EUTM 004745402, zarejestrowany w klasach 3, 9, 16, 25, 41;
• unijny słowny znak towarowy „BLUE IVY CARTER”, EUTM 010659514, zarejestrowany w klasach 3, 6, 8, 9, 12, 14, 16, 18, 20, 21, 24, 25, 26, 28, 35, 41.

Kolejnym ciekawym przykładem tego w jaki sposób należycie zabezpieczać swoje interesy oraz dbać o rozwój prowadzonej działalności jest rodzina Victorii i Davida BECKAHM. Tylko w unijnym urzędzie na rzecz rodziny Beckham zostało zarejestrowanych ok. 20 znaków towarowych:

Co ciekawe na naszym rodzimym podwórku również nie brakuje podobnych znaków:

• krajowy słowny znak towarowy „Ryszard Kapuściński”, Z.398173, R.258746, zarejestrowany w klasach 9, 16, 35, 36, 38, 41, 42;
• krajowy słowny znak towarowy „Marek Grechuta”, Z.330297, R.221031, zarejestrowany w klasach 9, 14, 15, 16, 35, 38, 41, 42, 45

Imię i nazwisko znane z popkultury lub dotyczące postaci literackiej

Zazwyczaj, ze stanowiska wypracowanego przez doktrynę oraz linii orzeczniczej, wynika że postaci fikcyjne znane z licznych dzieł popkultury, pojawiające się w filmach czy też utworach literackich mogą być chronione na gruncie prawa autorskiego i postrzegane jako utwór.

Ponadto, postaci te mogą być chronione na gruncie przepisów dotyczących znaków towarowych.

Co więcej, im imię i nazwisko postaci fikcyjnej jest bardziej rozpoznawalne, tym bardziej prawdopodobne, że jest znakiem renomowanym, któremu przysługuje szersza ochrona.

Przykłady:

• unijny słowny znak towarowy „Harry Potter”, EUTM 000935593, zarejestrowany w klasach 9, 16, 20, 21, 25, 28;
• unijny słowny znak towarowy „Harry Potter”, EUTM 001301688, zarejestrowany w klasie 41;
• unijny słowny znak towarowy James Bond, EUTM 000251918, zarejestrowany w klasach 3, 9, 16, 18, 25, 28, 41;
• unijny słowny znak towarowy „Frodo Baggins”, EUTM 002025724, zarejestrowany w klasach 6, 14, 16, 20, 21, 25, 28;
• unijny słowny znak towarowy „Han Solo”, EUTM 016626343, zarejestrowany w klasie 28;
• unijny słowny znak towarowy „Anakin Skywalker”, EUTM 000559674, zarejestrowany w klasach 9, 16, 25, 28;
• unijny słowny znak towarowy „Shrek”, EUTM 001653146, zarejestrowany w klasach 9, 16, 25, 28;

Imię i nazwisko historyczne

Biorąc pod uwagę ilość zarejestrowanych znaków towarowych w Urzędzie Patentowym RP oraz innych urzędach ds. własności intelektualnej, zawierających imię i nazwisko postaci historycznej, należy zauważyć, iż generalnie urzędy nie odmawiają rejestracji takich oznaczeń i nie dostrzegają przeszkód w używaniu imion i nazwisk historycznych jako znaków towarowych.

Jednak zgłaszając takie oznaczenie należy zachować ostrożność – przykładem, który doskonale obrazuje związaną z nimi problematykę jest znak towarowy w postaci imienia i nazwiska Fryderyka Chopina, które dodatkowo są chronione na gruncie wyjątkowego aktu prawnego –  ustawy z dnia 3 lutego 2001 roku o ochronie dziedzictwa kulturowego Fryderyka Chopina. Narodowy Instytut Fryderyka Chopina jest podmiotem uprawnionym do działania na rzecz ochrony nazwiska pianisty.

W oparciu o wskazane oznaczenie powstał spór, dotyczący branży alkoholowej. Posłużenie się nazwiskiem polskiego kompozytora do oznaczania produktów alkoholowych wzbudziło uzasadnione wątpliwości Instytutu, który złożył wniosek o unieważnienie znaku „Chopin” zarejestrowanego dla napojów alkoholowych na rzecz Polmos Siedlce. Sprawa zakończyła się ugodą pomiędzy stronami.

Inne przykłady:

• Krajowy słowny znak towarowy „Adam Mickiewicz”, Z.491749, R.320643, zarejestrowany w klasie 33.;
• Unijny słowny znak towarowy „SHAKESPEARE”, EUTM 000488981, zarejestrowany w klasach 17, 22, 23.