Drogi Twórco,

Jak zapewne wiesz, każdy przejaw Twojej twórczej działalności (wiersz, utwór muzyczny, obraz, fotografia, film itd.) korzysta z ochrony prawnej. Co więcej, ta ochrona przysługuje Tobie z mocy samego prawa, nie musisz więc nic robić, aby ją uzyskać.

Prawdopodobnie już mniej osób zdaje sobie z tego sprawę, że prawa autorskie mają naturę dualistyczną i obejmują prawa majątkowe i osobiste twórcy oraz że przedmiotem obrotu prawnego mogą być co do zasady tylko prawa majątkowe do utworu, przez które rozumieć należy prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Jeżeli zastanawiasz się nad przeniesieniem autorskich praw majątkowych do swojego utworu, ale obawiasz się, że dla odbiorców utworu przestaniesz być postrzegany jako jego autor lub jeśli ktoś podszywa się pod Ciebie podając za autora Twojego utworu, a może zwyczajnie interesuje Cię problematyka ochrony autorskich praw osobistych, to artykuł dla Ciebie.

Wypada zacząć od wyjaśnienia, czym właściwie są autorskie prawa osobiste. Zgodnie z definicją ustawową zawartą w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do autorstwa utworu, oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności oraz nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Immanentną cechą tych praw jest ich nieograniczenie w czasie i niezbywalność. Autorskie prawa osobiste nie wygasają ze śmiercią uprawnionego.

Przybliżając istotę autorskich praw osobistych na przykładzie prawa do autorstwa utworu należy stwierdzić, iż prawo to oznacza uznanie przez każdego z odbiorców utworu więzi autora z utworem powstałej w wyniku jego stworzenia.

Z tym prawem związane jest także kolejne wymienione prawo tj. prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem. Przykładowo fakt, iż Leonardo da Vinci namalował „Mona Lisę” ponad 500 lat temu nie niweczy obowiązku do podpisania tego utworu jego imieniem i nazwiskiem.

Nienaruszalność treści i formy utworu oznacza z kolei, iż wyłącznie twórca może decydować o postaci, w jakiej jego utwór ma się ukazać i być przedstawiany. Jest to związane z wizją artystyczną twórcy i troską o wrażenie, jakie wywoływać ma dane dzieło wśród odbiorców.

Z kolei prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności chroni twórcę przed nieuprawnionym upublicznieniem jego dzieła przez osoby trzecie.  

Jak widać, twórca ma całkiem spory zasób praw, których nikt nie może mu odebrać.

Zdarzają się niestety sytuacje, w których ktoś wymienione prawa twórcy narusza. Wówczas dobrze wiedzieć, co należy robić w celu ich ochrony.

Autorskie prawa osobiste stanowią  jedną z postaci dóbr osobistych uregulowanych w kodeksie cywilnym i zawierają się w „twórczości artystycznej”.  Twórca może wobec tego skorzystać zarówno ze środków wskazanych w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jak i tych uregulowanych w kodeksie cywilnym. Roszczeń o ochronę autorskich praw osobistych można dochodzić równolegle z obu wymienionych podstaw. Decyzja co do wyboru środków ochrony prawnej należy do twórcy, którego prawa zostały naruszone.

Przechodząc do wskazania możliwych roszczeń wyjaśniam, że obie ustawy zawierają zbliżony katalog żądań. Na gruncie obu tych aktów prawnych twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem może żądać zaniechania tego działania. To roszczenie ma charakter prewencyjny i zmierza do zapobieżenia naruszenia praw w przyszłości. Ochrona na podstawie kodeksu cywilnego jest jednak ograniczona, gdyż wskazuje, że żądanie takie może być wysunięte tylko wówczas, gdy działanie naruszyciela jest bezprawne.

Dalej w zakresie roszczeń niemajątkowych ustawy zgodnie wskazują, że w razie dokonanego naruszenia można żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Twórca, którego prawa zostały naruszone ma prawo, w ramach roszczeń o charakterze majątkowym, domagać się ponadto zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny zgodnie z zasadami określonymi w kodeksie cywilnym.

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje z kolei możliwość domagania się przyznania twórcy odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub zobowiązania sprawcy do uiszczenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. W tym przypadku przesłanką odpowiedzialności sprawcy jest wina. Dodać należy, że odpowiedzialność za naruszenie autorskich praw osobistych ma charakter obiektywny i co do zasady nie wymaga wykazywania winy  czy tzw. „złej wiary” sprawcy.

Uprawnienie do wystąpienia ze wskazanymi żądaniami przysługuje wyłącznie twórcy (bądź każdemu ze współtwórców w przypadku współautorstwa utworu). Warto zaznaczyć, że śmierć twórcy nie oznacza wygaśnięcia praw. W takim przypadku ochronę prawną mogą realizować, w braku innej woli zmarłego twórcy, odpowiednio małżonek lub w dalszej kolejności jego zstępni, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa.

Oprócz odpowiedzialności o charakterze cywilnym sprawca naruszenia autorskiego prawa osobistego naraża się także na odpowiedzialność karną. Zgodnie z art. 115 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Ust. 2 tegoż przepisu stanowi z kolei, że tej samej karze podlega, kto rozpowszechnia bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie albo publicznie zniekształca taki utwór, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie.

A co w przypadku, gdy chcesz zawrzeć umowę z twórcą o przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu i jednocześnie zależy Tobie na ukryciu jego rzeczywistego autora?

I na to znajdą się sposoby. W celu uzyskania bardziej szczegółowych informacji zapraszamy do kontaktu i współpracy 🙂