Pod pojęciem oznaczenie geograficzne rozumie się oznaczenie słowne identyfikujące dany towar jako pochodzący z danego miejsca lub regionu, jeżeli dobra opinia lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego produktu. W przypadku produktów spożywczych, jakość danego produktu zależy od warunków przyrodniczych (gleba, nasłonecznienie, system wodny), ale także od działalności człowieka, takiej jak tradycyjne metody wytwarzania, umiejętności przekazywane z pokolenia na pokolenie. W pewnych sytuacjach warunki przyrodnicze nie mają znaczenia, np. w przypadku zegarków szwajcarskich lub przyborów kreślarskich z Aarau – tu liczy się tylko udział ludzki. Oznaczenia geograficzne mogą chronić produkty naturalne – np. wody mineralne, rolnicze – warzywa i owoce, rzemieślnicze lub przemysłowe (dywany, zegarki).

Fotografia: Rogal świętomarciński, na mocy Rozporządzenia Komisji (WE) nr 1070/2008 z 30 października 2008 r., nazwa ta została wpisana do rejestru chronionych nazw pochodzenia i chronionych oznaczeń geograficznych Unii Europejskiej.

Oznaczeniami geograficznymi są np. „Champagne”, „scotch whisky”, „bryndza podhalańska”. Materię tę zalicza się do prawa własności przemysłowej. Z uwagi na członkostwo Polski w Unii Europejskiej, kluczowymi źródłami prawa będą rozporządzenia, w szczególności Rozporządzenie Rady (WE) nr 510/2006 z 20 marca 2006 r. w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych, a także szereg rozporządzeń branżowych, dotyczących np. alkoholi lub innych branż. Należy pamiętać, że prawo unijne ma pierwszeństwo przed polskim ustawodawstwem, w szczególności ustawą z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej.

Oznaczeniami geograficznymi są tylko oznaczenia słowne (czyli nie graficzne), dotyczą one towarów (a więc nie usług), nie dotyczą zwykłych oznaczeń (np. made in Poland, ser z Zamościa). Oznaczenia mogą być bezpośrednie, czyli wskazują konkretnie miejsce wytworzenia (np. bryndza podhalańska) lub pośrednie, czyli gdy z jego brzmienia można wywnioskować, skąd pochodzi (np. oscypek to ser pochodzący z Podhala, Mazowszanka jako woda pochodząca z Mazowsza, popiersie Joanny d’Arc na produkcie pochodzącym z Orleanu). Praktyka jednak nie zawsze pozostaje w zgodzie z zasadami, przykładowo we Francji ochronie prawnej jako oznaczenie geograficzne podlega kształt butelek wina flet d’Alsace.

Oznaczenia geograficzne pełnią kilka funkcji, najczęściej wskazuje się na następujące:

1. Informacyjna (identyfikująca) – wskazuje teren, z którego towar pochodzi lub gdzie został przetworzony, funkcja ta wynika z istoty oznaczenia geograficznego;

2. Gwarancyjna – towar pochodzący z danego regionu lub miejsca musi posiadać odpowiednie cechy i walory jakościowe uznane przez konsumentów;

3. Reklamowa – stwarza możliwość wykorzystania oznaczenia geograficznego w reklamie, marketingu i promocji danego towaru.

Powyższe funkcje są zbieżne z tymi, jakie pełnią znaki towarowe. Różnica polega na tym, że znak towarowy przysługuje konkretnemu przedsiębiorcy, podczas gdy oznaczenia geograficzne mogą przysługiwać wielu wytwórcom. Oznaczenia geograficzne chronią konsumentów przed wprowadzeniem w błąd, ale także producentów tych produktów ponoszących znaczne koszty i starania w celu utrzymania ich jakości.

Doktryna wyróżnia następujące modele ochrony:

1. System rejestracyjny – oznaczenie musi być zgłoszone do odpowiedniego organu lub urzędu, wpis odbywa się w drodze decyzji administracyjnej (obowiązywał np. w NRD, Czechosłowacji);

2. System szczególnych zarządzeń – zakłada wydanie aktu prawnego dot. danego oznaczenia, często powołuje się stowarzyszenie lub urząd czuwający nad przebiegiem produkcji (stosowany we Francji);

3. System kombinowany – łączy dwa powyższe, zainteresowany podmiot zgłasza wniosek o rejestrację, przy czym musi spełniać wymogi stawiane w określonym akcie prawnym (stosowany w prawie unijnym, listę oznaczeń prowadzi Komisja Europejska);

4. System ochrony bez rejestracji – stosuje się przepisy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji i ochronie konsumentów (stosowany w USA i Niemczech).

W prawie Unii Europejskiej obecnie wyróżnia się trzy typy oznaczeń dla pochodzenia produktów, są to Chroniona Nazwa Pochodzenia (an. Protected Designation of Origin – PDO), Chronione Oznaczenie Pochodzenia (ang. Protected Geographical Indication – PGI) oraz Gwarantowana Tradycyjna Specjalność (ang. Traditional Speciality Guaranted – TSG). Prawo unijne umożliwia oznaczanie produktów o wyjątkowych właściwościach logiem, które gwarantuje jakoś danego towaru. Poniżej przedstawiamy krótkie omówienie każdego z tych oznaczeń.

1. Chroniona Nazwa Pochodzenia – PDO (również nazwa regionalna)

Produkt oznaczony takim logiem pochodzi z miejsca lub regionu, którego właściwości mają obiektywny wpływ na jakość produktu, jest to więc oznaczenie kwalifikowane. Większe znaczenie ma czynnik przyrodniczy, niż ludzki. Cały proces wytwarzania musi odbywać się w miejscu wskazanym w nazwie. Polskimi produktami chronionymi tym oznaczeniem są: bryndza podhalańska, oscypek, redykołka, karp zatorski, fasola z Doliny Dunajca, wiśnia nadwiślańska, fasola wrzawska, podkarpacki miód spadziowy, miód drahimski oraz miód z sejeńszczyny.

 2. Chronione Oznaczenie Pochodzenia – PGI

Wyrób chroniony tym oznakowaniem powinien być wytwarzany w miejscu wskazanym w nazwie, ale nie musi odbywać się tam cały proces wytwórczy. Produkt powszechnie kojarzony jest z danym miejscem, ale jego właściwości nie muszą z niego wynikać, nie wpływają na nie środowisko, warunki przyrodnicze i kulturowe. Polskimi produktami oznaczonymi tym logiem są m.in. kabanosy, rogal świętomarciński, obwarzanek krakowski, miód kurpiowski. Oznaczenie pochodzenia może ulec degeneracji, czyli przekształceniu w nazwę rodzajową w wyniku spowszednienia (np. kiełbasa krakowska). Mimo to przepisy szczególne na szczeblu międzynarodowym i/lub krajowym utrzymują ochronę takiego oznaczenia, czego przykładem jest „champagne”, którym powszechnie określa się wina musujące. O szampanie mieliście okazję przeczytać w naszym ostatnim, zeszłorocznym wpisie (TUTAJ).

3. Gwarantowana Tradycyjna Specjalność – TSG

Oznaczenia  te pełnią uzupełniającą funkcję w stosunku do dwóch pozostałych  i wskazują, że produkt rolny lub spożywczy wytworzono tradycyjnymi metodami oraz posiada on unikatowe cechy, które wyraźnie umożliwiają odróżnienie go od produktów podobnych. Swoje właściwości produkt zawdzięcza użytym surowcom oraz metodom wytwarzania, a nie miejscu jego produkcji. Produkty tego typu są często produkowane w wielu karach, w np. ser mozzarella jest wytwarzany także w Polsce. Nazwa produktu oznaczonego tym logiem musi być tradycyjna lub zwyczajowo przyjęta. Polskimi produktami wyróżnionymi tym oznaczeniem są m.in. miody pitne, olej rydzowy, kiełbasa myśliwska, pierekaczewnik.

Z tematyką oznaczeń geograficznych związanych jest kilka ciekawych zagadnień. W kolejnym wpisie z tej materii przedstawimy relacje zachodzące pomiędzy oznaczeniami geograficznymi a znakami towarowymi, nazwami handlowymi oraz swobodami rynku wewnętrznego Unii Europejskiej.

Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa  oraz ma charakter wyłącznie  informacyjny. Stanowi  wyraz poglądów jego  autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.